Relacja z konferencji Jean Monnet Chair EUCRIS o reformie strefy euro
W dniu 6 czerwca 2018 r. w Auditorium Maximum w Krakowie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa pt. Reforma strefy euro. Co jest źle i jak to naprawić? Została ona zorganizowana przez Katedrę Studiów nad Procesami Integracyjnymi UJ w ramach projektu Jean Monnet Chair EUCRIS, którego kierownikiem jest prof. dr hab. Janusz Węc. Jej celem była ewaluacja założeń oraz potencjalnych skutków reformy strefy euro z perspektywy instytucjonalnej, prawnej oraz ekonomicznej. W czasie konferencji spróbowano także odpowiedzieć na pytanie, jaki jest wpływ tej reformy na status Polski w Unii Europejskiej oraz jakie stanowisko wobec niej Polska powinna przyjąć.
Konferencję otworzyli oraz przywitali zgromadzonych gości prof. dr hab. Zdzisław Mach, Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ oraz dr hab. Adrian Tyszkiewicz, Zastępca Dyrektora ds. ogólnych Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Konferencja składała się z trzech paneli.
W pierwszym panelu, w którym wystąpili prof. dr hab. Janusz Węc (Uniwersytet Jagielloński), dr hab. Tomasz Kubin (Uniwersytet Śląski w Katowicach) oraz dr Adam Kirpsza (Uniwersytet Jagielloński), skupiono się na omówieniu konsekwencji decyzji ukierunkowanych na minimalizowanie kryzysu gospodarczego w strefie euro po 2008 r., a także aspektach instytucjonalno-prawnych wzmocnienia Unii Gospodarczej i Walutowej w perspektywie do 2025 r. W panelu przedstawiono także wpływ, jaki wywarło orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE na reformę strefy euro. Paneliści wskazywali, że kryzys zadłużeniowy strefy euro obnażył m.in. takie słabości strefy, jak brak ściślejszej koordynacji polityk finansowych, fiskalnych i gospodarczych, przy pełnym uwspólnotowieniu polityk walutowych. Obok Unii Walutowej nie było bowiem od Traktatu z Maastricht ani Unii Finansowej, ani Unii Fiskalnej, ani Unii Gospodarczej. W efekcie pakt stabilności i wzrostu od momentu jego przyjęcia w 1997 r. był wielokrotnie naruszany. Po wybuchu kryzysu zadłużeniowego postanowiono uzupełnić Unię Walutową o trzy nowe struktury: Unię Finansową, Unię Fiskalną i Unię Gospodarczą, które miały zostać utworzone do 2025 r. Zasady ich ustanowienia określono m. in. w pakiecie Van Rompuy'a z 12 grudnia 2012 r., raporcie pięciu przewodniczących z 22 czerwca 2015 r., Białej Księdze KE z 1 marca 2017, raporcie refleksyjnym KE z 31 maja 2017 r. oraz w mapie drogowej KE z 6 grudnia 2017 r. Jednak realizacja wszystkich celów reformy ustrojowej strefy euro rozpoczętej w 2012 r. napotykała dotąd przeszkody z powodu różnic stanowisk między państwami członkowskimi strefy, a także rozbieżności poglądów pomiędzy Komisją Europejską a rządami państw w sprawie zasad konstytuowania Unii Bankowej, Unii Rynków Kapitałowych, Unii Fiskalnej czy Unii Gospodarczej. W trakcie panelu wskazywano także, że trzema najistotniejszymi priorytetami na lata 2018-2019 będzie ustanowienie Wspólnego Mechanizmu Ochronnego dla Jednolitego Funduszu Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, przyjęcie przepisów określających Europejski System Gwarantowania Depozytów oraz utworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego, który ma zastąpić działający od 2012 r. Europejski Mechanizm Stabilności.
W drugim panelu wzięli udział ekonomiści - prof. dr hab. Andrzej Wojtyna (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), prof. dr hab. Katarzyna Żukrowska (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) oraz dr Piotr Stanek (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie). W swoich wystąpieniach skupili się oni na przedstawieniu wpływu reformy strefy euro na poziom stabilności makroekonomicznej w państwach członkowskich UE. Zaprezentowali także wyniki badań empirycznych pokazujących, jak uczestnictwo w strefie euro wpływa na stabilność zadłużenia publicznego. Wśród problemów strefy euro wymieniali oni przede wszystkim wciąż istniejące ryzyko zachwiania stabilności makroekonomicznej Unii Gospodarczej i Walutowej. Mimo podejmowanych reform, przekroczenie bezpiecznego poziomu długu publicznego spowodowane np. wzrostem wydatków publicznych przez nowy rząd we Włoszech może przyczynić się do powstania podobnej sytuacji jak w 2008 r. Wśród innych problemów, z którymi muszą zmierzyć się państwa UGiW wymieniana jest ograniczona konkurencyjność ich gospodarek. Widoczne jest to szczególnie w przypadku takich krajów jak Grecja, Irlandia, Portugalia, Hiszpania i Włochy (tzw. państwa GIPSI). Po kryzysie relacja długu do PKB w tych krajach wzrosła i mimo programów naprawczych utrzymywała się na wysokim poziomie.
Wśród rozwiązań zaistniałych problemów uczestnicy drugiego panelu wskazywali po pierwsze na fakt, że strefa euro jest wciąż atrakcyjna szczególnie dla państw na średnim poziomie rozwoju. Jest tak przede wszystkim dlatego, że przystąpienie do niej może się przyczynić do stabilizacji politycznej i minimalizacji kosztów reform gospodarczych. Po drugie, w poprawie konkurencyjności gospodarki europejskiej pomogłaby liberalizacja przepływu usług. Po trzecie, w utrzymywaniu stałego poziomu zadłużenia lub jego minimalizowania w celu osiągnięcia nadwyżki pierwotnej może pomóc istnienie w prawodawstwie tzw. reguły zadłużenia. Pozytywne oddziaływanie na sferę fiskalną ma także stosowana wobec państw unijna procedura nadmiernego deficytu.
W trzecim panelu pt. „Polska a reforma strefy euro” wzięli udział dr Małgorzata Bonikowska (Prezes Centrum Stosunków Międzynarodowych w Warszawie), dr Marcin Kędzierski (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie) oraz dr Robert Mężyk (Humboldt Universität w Berlinie, Australian National University w Canberrze). Wystąpienia dotyczyły znaczenia waluty euro dla procesu politycznej integracji w UE, perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro i tego jak nowy system koordynacji unijnych polityk gospodarczych wpływa na te plany, a także jakie scenariusze rysują się dla Polski w przyszłości w związku z dynamicznymi zmianami w Unii Gospodarczej i Walutowej. Wprowadzenie waluty euro do obiegu w 2002 r. ustanawiało ważny kontekst symboliczny, który pozwalał społeczeństwom państw członkowskich jeszcze bardziej utożsamiać się z ideą integracyjną w Europie. Dzisiaj euro jest projektem politycznym przeżywającym duże trudności. Spowodowane są one m. in. przez narastającą nierównowagę na rachunkach obrotów bieżących, rosnącą nadwyżkę handlową i budżetową Niemiec oraz rosnące deficyty państw południa Europy. W efekcie zdaniem panelistów należy oczekiwać pojawienia się dużej presji na stworzenie w UE mechanizmów kompensacyjnych. Opowiadają się za nimi Francja, od której dołączył nowy rząd we Włoszech. Niechętne takiej wizji reformy UGiW są Niemcy. Różnice na tym tle mogą spowodować głębokie podziały w strefie euro i jej dekompozycję. Zdaniem panelistów Polska powinna podjąć polityczną decyzję dotyczącą jej stanowiska wobec strefy euro. Należy jednak pamiętać, że niezależnie od tego, czy docelowo Polska zdecyduje się przyjąć walutę euro, czy też nie, nasz kraj będzie coraz silniej podlegał koordynacji polityk gospodarczych w UE. Następuje bowiem proces wyraźnego powiązania organizacyjnego i funkcjonalnego programów naprawczych dla państw członkowskich (tzw. memorandum of understanding) z mechanizmami pomocowymi (np. Europejski Mechanizm Stabilności) wykorzystywanymi do wsparcia państw strefy euro.
Ogółem w konferencji uczestniczyło ok. 100 osób. Obrady transmitowane były na żywo na profilu INPiSM na Facebooku. Mamy nadzieję, że dostępny tam materiał filmowy stanowić będzie cenne źródło inspiracji dla badaczy i studentów zainteresowanych tematem reformy strefy euro. Konferencja „Reforma strefy euro. Co jest źle i jak to naprawić?” była drugą w kolejności realizowaną w ramach projektu JMC EUCRIS. Poprzednia odbyła się w grudniu 2017 r. i dotyczyła oceny efektywności postanowień Traktatu z Lizbony w kontekście kryzysów UE. Relacja z tego wydarzenia znajduje się tutaj.
Zachęcamy do obejrzenia zdjęć i relacji wideo z konferencji!
Panel I: Reforma strefy euro z perspektywy instytucjonalno-prawnej
Panel II: Reforma strefy euro z perspektywy ekonomicznej
Panel III: Polska a reforma strefy euro
